مقررات ملی ساختمان - مبحث پنجم مصالح و فرآورده ھای ساختمانی

مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان شامل معرفی انواع مصالح و فراورده ھای ساختمانی متعارف و استانداردھای ملی و نیزالزامات کاربردی مربوط به ھریک از آنھا در سیزده فصل بشرح زیر می باشد:

۵-1 کلیات
5-1-1- دامنه و حدود کاربرد
5-1-2- طبقه بندی مصالح
5-1-3- استانداردھا
5-1-4- ارائه ویژگی ھا
5-1-5- کنترل ویژگی ھا
5-1-6- تطابق با ویژگی ھای استاندارد
5-1-7- استفاده مجدد
5-1-8- مصالح جدید یا مشابه
5-1-9- انبار کردن
5-1-10- ساخت و تولید در کارگاه

5-2- آجر، سفال، کاشی و سرامیک
5-2-1- آجر
5-2-1-1- تعریف
5-2-1-2- دسته بندی
5-2-1-3- ویژگی ھا و الزمات کاربردی
5-2-2- فرآورده ھای سفالی
5-2-2-1- تعریف
5-2-2-2- دسته بندی
5-2-2-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-2-3- کاشی
5-2-3-1 دسته بندی
5-2-4- کاشی موزاییکی گروھی ( سرامیک )
5-2-4-1- دسته بندی
5-2-5- استانداردھا

5-3- سنگ ساختمانی
5-3-1- تعریف
5-3-2- دسته بندی
5-3-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-3-4- استانداردھا

5-4- سنگدانه ھا
5-4-1- تعریف
5-4-2- تقسیم بندی
5-4-2-1- سنگدانه ھای معمولی
5-4-2-2- سبک دانه ھا
5-4-2-3- سنگین دانه ھا
5-4-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-4-4- انبار کردن سنگدان هھا
5-4-5- استانداردھا

5-5- سیمان و فرآورده ھای آن
5-5-1- سیمان ھای آبی
5-5-1-1- تعریف
5-5-1-2- دسته بندی سیمانھای آبی
5-5-1-3- ویژگی ھای انواع سیمان و الزامات کاربردی
5-5-1-4- شرایط انبار کردن و حمل و نقل سیمان
5-5-2- فرآورده ھای سیمانی
5-5-2-1- تعریف
5-5-2-2- دسته بندی
5-5-2-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-5-3- استانداردھا

5-6- آھک گچ وفرآورده ھای آنھا
5-6-1- آھک ساختمانی
5-6-1-1- تعریف
5-6-1-2- دسته بندی
5-6-1-3- فرآورده ھای آھکی
5-6-1-4- ویژگی ھای عمومی و ملاحظات کاربردی
5-6-2- گچ ساختمان
5-6-2-1- تعریف
5-6-2-2- دسته بندی
5-6-2-3- فرآورده ھای گچی
5-6-2-4- ویژگی ھای عمومی و ملاحظات کاربردی

5-7- ملاتھای بنایی
5-7-1- تعریف
5-7-2- تقسیم بندی
5-7-2-1- ملات ھوایی
5-7-2-2- ملات آبی
5-7-3- انواع ملاتھا
5-7-3-1- ملاتھای گلی
5-7-3-2- ملاتھای گچی
5-7-3-3- ملاتھای آھکی
5-7-3-4- ملاتھای سیمانی
5-7-3-5- ملاتھای قیری (ماسه- آسفالت)
5-7-4- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-7-5- استانداردھا

5-8- فلزات
5-8-1- تعریف
5-8-2- تقسیم بندی
5-8-2-1- فلزات آھنی
5-8-2-2- فلزات غیرآھنی
5-8-3- وسایل جوشکاری
5-8-3-1- الکترود جوشکاری
5-8-3-2- سیم جوشکاری
5-8-3-3- پودر گدازآور جوشکاری
5-8-3-4- استانداردھا

5-9- چوب
5-9-1- تعریف
5-9-2- دسته بندی
5-9-3- ویژگی ھای عمومی و الزامات کاربردی
5-9-4- شرایط انبار کردن و نگھداری
5-9-5- فرآورده ھای چوبی
5-9-5-1- پارکت
5-9-5-2- بلوک چوبی
5-9-5-3- کفپوشھای چوب پنبه ای
5-9-5-4- در چوبی
5-9-5-5- پنجره
5-9-6- مواد و مصالح اتصال دھنده و نصب
5-9-7- استانداردھا

5-10- قیر و قطران
5-10-1- قیر
5-10-1-1- تعریف
5-10-1-2- تقسیم بندی
5-10-2-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-10-2-4- فرآورده ھای قیری
5-10-2-5- قطران
5-10-2-6- استانداردھا

5-11- شیشه
5-11-1- تعریف
5-11-2- تقسیم بندی
5-11-2-1- انواع شیشه برحسب فرآیند تولید
5-11-2-2- انواع شیشه بر حسب الزامات کاربردی
5-11-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-11-4- فرآورده ھای شیشه ای
5-11-5- استانداردھا

5-12- رنگ و پوشش ھای تزئینی
5-12-1- رنگ
5-12-1-1- تعریف
5-12-1-2- دسته بندی
5-12-1-3- ویژگی ھا و الزامات کاربردی
5-12-2- پوشش ھای رویه ای ناصاف
5-12-3- لاکھا
5-12-4- جلالھا
5-12-5- لعابھا
5-12-6- فیلرھا
5-12-7- سیلرھا
5-12-8- مواد رنگزا
5-12-9- استانداردھا

5-13- پلاستیک ھای ساختمانی
5-13-1- تعریف
5-13-2- تقسیم بندی
5-13-2-1- تقسیم بندی پلاستیک ھا بر حسب ویژگی ھای فیزیکی و مکانیکی
5-13-2-2- تقسیم بندی پلاستیک ھا بر حسب رفتار حرارتی و سخت شدن
5-13-2-3- ویژگی ھا
5-13-2-4- کاربرد پلاستیک ھا در ساختمان
5-13-2-5- استانداردھا

5-2- آجر، سفال، کاشی و سرامیک
5-2-1- آجر
5-2-1-1- تعریف
آجر فرآورده ھای ساختمانی است که در انواع رسی، شیلی و شیستی، ماسه آھکی و بتنی و شکل ھای گوناگون تولید شده و عمدتا در دیوار چینی، نماسازی، کرسی چینی، کف سازی و کفپوشی، سقف طاق ضربی، شیب بندی بام (ضایعات آجر) و... به مصرف می رسد.

5-2-1-2- دسته بندی
آجر برحسب مواد خام مورد استفاده در ساخت آن به انواع زیر تقسیم می شود:
آجررسی، شیلی و شیستی : آجر ھم از پخت خشت خام رسی و ھم از پخت خشت تھیه شده از شیل و شیست، در دماھای حدود ١٠٠٠ درجه سلسیوس به دست می آید.
براساس استاندارد شماره ٧ ایران، آجررسی ساختمانی برحسب نوع مصرف به گروه ھای زیر تقسیم می شود:
الف) آجر معمولی: آجری است که برای کارھای عمومی ساختمان مناسب است و استفاده از آن در ساخت اعضای غیر باربر توصیه شده است.
ب) آجرنما: آجری است که بدون نیاز به اندودکاری یا پوشش ھای دیگر مستقیما برای نماسازی به مصرف می رسد.
پ) آجر مھندسی : آجری است که دارای جسم متراکم و پر مقاومت بوده و برای ساخت اعضای باربر، مناسب است . این نوع آجر برحسب میزان مقاومت و جذب آب به سه درجه ١و ٢و ٣ تقسیم می شود.
آجر ماسه آھکی : آجرھای ماسه آھکی از مخلوط ماسه سیلیسی یا سیلیکاتی ( یا سنگ خرد شده یا مخلوطی از این دو ) و آھک، در زیر فشار بخار آب و گرما تولید می شوند .خاکستر بادی، سرباره کوره آھنگدازی و به طور کلی، دیگر ضایعات صنعتی مناسب، برای تھیه این نوع آجر ھا قابل استفاده می باشند .آجرھای ماسه آھکی معمولا به صورت توپر و سوراخدار به ابعاد حدود آجر رسی یا مضاربی از آن ساخته شده و برحسب مقاومت فشاری دسته بندی می شوند . آجر ماسه آھکی به رنگ خاکستری است و با افزودن مواد رنگی می توان انواع رنگی آن را نیز تولید کرد.
آجر بتنی : آجر ساختمانی بتنی، نوعی بلوک سیمانی توپر است که از سیمان پرتلند، سنگدانه ھای معدنی مناسب و آب تھیه می شود. برای بھره گیری از اثرھای ویژه، می توان مواد دیگری نیز به آن افزود.

5-2-1-3- ویژگیھا و الزامات کاربردی
آجرھای رسی، شیلی و شیستی باید ویژگیھای زیر را داشته باشند:
- کاملا پخته، یکنواخت و سخت بوده، مقاومت فشاری، جذب آب و سایر مشخصات آنھا بر حسب نوع باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ٧ باشد.
- وزن ویژه آجر مورد مصرف در اجزای باربر نباید از 1.7 وزن فضایی آن از 1.3 گرم بر سانتیمتر مکعب کمتر شود.
- مصرف تکه آجر شامل سه قد، نیمه، چارک و کلوک در قسمتھای درونی و پشت کار و نیز در مکانھایی که مصرف آجر درست مقدور نیست، مجاز است.
- مصرف آجرھای کھنه در صورتی که مطابق مشخصات بوده و کاملا تمیز شده باشد، مانعی ندارد، ولی بھتر است به ھمراه آجرھای نو و در پشت کار از آنھا استفاده شود.
- مصرف آجرھای ترک دار، کج و معوج ، گود و برجسته که انحنا، گودی و برجستگی آنھا از ۵ میلیمتر تجاوز نکند مشروط بر اینکه تعداد آنھا از ٢٠ درصد کل آجرھا بیشتر نشود، بلا اشکال است.
- مصرف آجرھای نما که دارای آلوئک یا ترک جزئی باشد، تنھا در پشت کار مجاز است .آجرھای ماسه آھکی باید دارای ویژگی ھای زیر باشند.
- ظاھر آجر ماسه آھکی باید تمیز، یکنواخت و عاری از ترک و مواد خارجی باشد.
- حداقل مقاومت فشاری آنھا 7.5 مگاپاسکال باشد.
- باید حداقل ١۵ دور یخ زدن و آب شدن را تحمل کنند و پس از آزمایش یخبندان، کاھش نسبی مقاومت فشاری آنھا کمتر از ٢٠ درصد باشد.
- جذب آب آجر ماسه آھکی باید بین ٨ تا ٢٠ درصد وزنی باشد.
در جدول 5-2-1 انواع آجر مناسب برای مصارف گوناگون ارائه شده است.

جدول 5-2-1 آجرھای مناسب برای مصارف گوناگون
ردیف
محل مصرف
آجر مناسب
١ زیر لایه نم بندی یا مکان ھای مجاور با آب :
الف) محل پرآب با امکان یخ زدگی
ب) محل کم آب
آجر ماسه آھکی ممتاز - آجر رسی ماشینی مھندسی
آجر ماسه آھکی پر مقاومت - آجر رسی ماشینی مھندسی

٢ بالای لایه نم بندی دیوار، کارھای عمومی طاق زنی و تیغه سازی
انواع آجر ماسه آھکی و رسی مشروط بر رعایت سایر شرایط و انطباق با مشخصات پروژه

٣ دست اندازھا، پله ھا، فرش کف، نقاط واقع در فضای باز، آب روھا، طوقه چاھھا و دودکش ھا
آجر ماسه آھکی ممتاز - آجر رسی ماشینی مھندسی

۴ نمای ساختمان ھا
انواع آجر رسی - آجر ماسه آھکی

۵ فرش کف و پله ھای داخلی ساختمان ھا
آجر ماسه آھکی پر مقاومت و ممتاز - آجر رسی ماشینی و معمولی مشروط بر انطباق با مشخصات پروژه

5-2-2- فرآورده ھای سفالی
5-2-2-1- تعریف
سفال، فرآورده ھای ساختمانی است که با استفاده از خاک رس، شیل و یا مواد مناسبی که منشاء رسی دارند در دمای بیش از 930 سلسیوس پخته می شود و در ساخت دیوارھای باربر و غیر باربر، پوشش بام و ... استفاده می شود.

5-2-2-2- دسته بندی
سفال بر حسب محل استفاده به گروھھای بامپوش سفالی، سفال دواری (غیر باربر) و سفال نما به شرح زیر تقسیم می شود.
بامپوش سفالی : از سفال بام، برای پوشش بام ساختمان ھا استفاده می شود . این پوشش باید سطحی مقاوم در برابر عوامل جوی ایجاد کند . معمولا سفال بام به شکلھای مسطح یا موجدار با شکلھا، اندازه ھا، بافت سطحی، رنگ و مقطع عرضی متفاوت تولید می شود.
سفال دیواری (غیر باربر): این نوع سفال برای ساخت دیوارھای جداگر و دیوارھای مقاوم در برابر آتش مناسب است و به صورت سوراخ دار ساخته می شود.
سفال نما : سفال نمای ساختمانی، سفالی است که بدون نیاز به اندودکاری یا پوشش با مصالح دیگر، برای ساخت دیوارھای داخلی، خارجی و جداگرھا به مصرف می رسد.
سفال سقف : سفال سقف برای پر کردن بین تیرچه ھا به کار می رود . شکل و ابعاد آن مشابه بلوک ھای سقفی سیمانی (بند 5-5-2-2) است. لبه سفال ھای سقفی باید سالم بوده و به خوبی روی لبه تیرچه ھا بنشیند.

5-2-2-3- ویژگیھا و الزامات کاربردی
تمامی انواع سفالھا باید ویژگیھای زیر را دارا باشند:
- کاملا پخته، یکنواخت و سخت باشند.
- دارای سطوح صاف و عاری از پیچیدگی باشند.
- حداکثر جذب آب آنھا ٢٠ درصد وزنی باشد.
- سطوح آنھا قابلیت ایجاد پیوند با ملات یا چسب را داشته باشد.

5-2-3- کاشی
کاشی فرآورده ای سرامیکی، متشکل از دانه ھای ظریف بلورین و متخلخل است که معمولا در حرارتی بالاتر از ١٠٠٠ درجه سلسیوس پخته شده و در انواع لعابدار و بدون لعاب تولید می شود . رویه لعابی کاشی ممکن است براق، نیمه براق، مات، ساده، گلدار سفید و یا رنگی باشد.

5-2-3-1- دسته بندی
کاشی به دو دسته کفی و دیواری تقسیم می شود . این دسته از کاشی ھا اعم از لعاب دار و بدون لعاب با روش پرس کردن گرد مواد اولیه تولید می شوند و در داخل و خارج ساختمان نصب می گردند . کلیه قطعات ھمجنس کاشی که ھمراه آن به کار می روند مانند قرنیز پله، قطعایت مخصوص لبه ھا و کناره ھا و ھمچنین قطعات مخصوصی که در استخرھا به کار می روند، کاشی محسوب می شوند.
کاشی کفی و دیواری از نظر کیفیت سطح به سه درجه ١و ٢و ٣ درجه بندی می شوند . مواردی که باید در بررسی کیفیت سطح انواع کاشی اعم از لعاب دار یا بدون لعاب مورد نظر قرار گیرند، عبارتند از انواع ترک، ترک ھای مویی لعاب، نداشتن لعاب در بعضی قسمتھا، ناصاف بودن سطح، فرورفتگی، انواع سوراخ ھا، ذوب نشدن لعاب، وجود خال، لکه یا ھر گونه ضایعات اضافی سطحی، اشکالات زیر لعاب، اشکالات چاپ و دکور، سایه دار بودن، لب پریدگی و گوشه پریدگی .انواع ترکھا در ھیچ یک از کاشی ھای درجه ١و ٢و ٣ قابل قبول نیستند و به طور کلی منطبق بر ویژگی ھای مندرج در استانداردھای ملی ایران باشد.

5-2-4- کاشی موزاییکی گروھی ( سرامیک )
کاشی موزاییکی گروھی کفی و دیواری اعم از لعاب دار و بدون لعاب نیز به روش کاشی تولید می شوند و در داخل یا خارج ساختمان ھا نصب می گردند . به لحاظ کوچک بودن ابعاد کاشی ھای موزاییکی (سطح ھر قطعه کاشی کمتر از ١٠٠ میلیمتر مربع است) چسباندن تعدادی از آنھا در کنار یکدیگر به کمک یک ورقه لفاف یا توری صورت گرفته و عرضه آنھا به صورت گروھی الزامی است .کلیه قطعات سرامیکی ھمجنس کاشی ھای موزاییکی گروھی که ھمراه آنھا به کار می روند، در این دسته قرار می گیرند.
ویژگی انواع کاشی موزاییکی گروھی، باید مطابق با ویژگیھای ارائه شده در استاندارد ایران شماره ۴٢٨٩ باشد.

5-2-4-1- دسته بندی
کاشی ھای موزاییکی گروھی براساس مشخصات مربوط به کیفیت سطح به سه درجه 1 ، 2 و تجارتی تقسیم می شوند .
انواع ترکھا در ھیچ یک از درجه ھای فوق قابل قبول نیست و به طور کلی منطبق با ویژگی ھای مندرج در استاندارد ملی ایران شماره ۴٢٨٩ باشد.

5-2-5- استانداردھا
ویژگیھا و روش ھای آزمون انواع آجر، سفال، کاشی و سرامیک باید مطابق استانداردھای ایران به شرح زیر باشد:
- استاندارد شماره ٧: آجر رسی-ویژگی و روش آزمون
- استاندارد شماره ٣٩٩٢ : تعاریف، ویژگی ھا، علامتگذاری، رده بندی کاشی ھا
- استاندارد شماره ٣٩٩٣ : تعیین ابعاد و کیفیت سطح کاشی ھا
- استاندارد شماره ٣٩٩۴ : تعیین جذب آب کاشی ھا
- استاندارد شماره ٣٩٩۵ : تعیین مدول گسیختگی (مقاومت خمشی) کاشی ھا
- استاندارد شماره ٣٩٩۶ : تعیین سختی کاشی در برابر خراشیدگی
- استاندارد شماره ٣٩٩٧ : تعیین سایش عمقی کاشی ھای بدون لعاب
- استاندارد شماره ٣٩٩٨ : تعیین انبساط حرارتی خطی کاشی ھا
- استاندارد شماره ٣٩٩٩ : تعیین مقاومت کاشی در برابر شوک حرارتی
- استاندارد شماره ۴٠٠٠ : تعیین مقاومت در برابر انبساط حرارتی - رطوبتی کاشی ھای لعاب دار
- استاندارد شماره ۴٠٠١ : تعیین مقاومت شیمیایی کاشی ھای بدون لعاب
- استاندارد شماره ۴٠٠٢ : تعیین مقاومت شیمیایی کاشی ھای لعاب دار
- استاندارد شماره ۴٠٠٣ : تعیین مقاومت سایش سطح کاشی ھای لعاب دار
- استاندارد شماره ۴٠٠۴ : تعیین انبساط رطوبتی کاشی ھای بدون لعاب با استفاده از آب جوشان
- استاندارد شماره ۴٠٠۵ : تعیین مقاومت کاشی در برابر یخ زدگی
- استاندارد شماره ۴٠٠۶ : روش ھای نمونه برداری و جداول بازرسی کاشی از طریق نمونه ھای خاص
- استاندارد شماره ۴٠٠٧ : روش ھای نمونه برداری و جداول بازرسی کاشی از طریق نمونه ھای متغیر به منظور تعیین درصد عیوب
- استاندارد شماره ۴٠٠٨ : آیین کاربرد انواع کاشی برای اماکن و فضاھای مختلف
- استاندارد شماره ۴٢٨٩ : ویژگی ھای کاشی ھای موزاییکی گروھی

5-3- سنگ ساختمانی
5-3-1- تعریف
سنگ از جمله مصالح ساختمانی است طبیعی است که از کانی ھای مختلف تشکیل شده و در صنعت ساختمان به شکل ھای گوناگون در پی سازی، دیوار چینی، کف سازی و سنگ کف، پله، نماسازی، راھسازی، پل سازی و ... به مصرف می رسد.
برای شکل دادن و قواره کردن سنگ باید از ابزارھای ساده مانند پتک، چکش، قلم، تیشه و ابزارھای برش و ساب برقی استفاده کرد.

5-3-2- دسته بندی
براساس استاندارد ملی ایران شماره ۶١٨ ، بلوک سنگ ھای طبیعی که به مصرف کفسازی، نما و تزئینات می رسد، به چھار دسته زیر تقسیم می شود:
- گرانیت ھا
- مرمریت ھا
- سنگ ھای آھکی
- توف ھا

سنگ ھای ساختمانی از نظر شکل ظاھری به صورت زیر دسته بندی می شوند:
- سنگ طبیعی شامل رودخانه ای و کوھی؛
- سنگ کار شده شامل قواره، بادبر (سرتراش، سر تراش گونیا شده و بادکوبه ای) ، مکعبی، تمام تراش، چند وجھی نامنظم، لایه لایه، لوحه سنگ یا سنگ پلاک.